Εἰρήνης Ἀρτέμη
Θεολόγου καὶ Φιλολόγου
MA & PhD Θεολογίας
3. Ἡ Παγκοσμιοποίηση ὡς ὁδοστρωτήρας τῶν κοινωνιῶν, ἐθνῶν, πολιτισμῶν καὶ θρησκειῶν.
Συχνά, τὰ τελευταῖα χρόνια ἀκούγεται ἡ λέξη παγκοσμιοποίηση. Ἡ ἴδια ἡ λέξη -χωρὶς νὰ ἔχει ὁρισθεῖ ξεκάθαρα τὸ περιεχόμενό της- ἔχει ὑποστηρικτὲς ἀλλὰ καὶ ἀρνητές. Ἡ Παγκοσμιοποίηση θεωρεῖται ἡ ὁποιαδήποτε διαδικασία ποὺ ὁδηγεῖ σὲ ὑπέρβαση τῶν ἐθνικῶν ὁρίων καὶ στὴν υἱοθέτηση κοινῆς διεθνοῦς γραμμῆς σὲ ὁποιονδήποτε τομέα: στὴν πολιτικὴ ὀργάνωση, στοὺς κοινωνικοὺς θεσμούς, στὶς ἰδέες, στὶς ἀξίες, στὸ ἦθος, στὴν παιδεία, στὴν ἐπιστήμη, στὴν ἐπικοινωνία, στὴν τέχνη, στὸν πολιτισμό. Μὲ τὴν παγκοσμιοποίηση πετυχαίνεται ἡ ἀλληλογνωριμία λαῶν καὶ πολιτισμῶν. Ἔτσι καταπολεμᾶται ἡ ξενοφοβία καὶ ὁ ρατσισμὸς ἐνῶ ἀμβλύνονται πάθη καὶ μίση ἀνάμεσα σὲ λαούς. Παράλληλα διευκολύνεται ἡ διεύρυνση τῶν ἀγορῶν, ἡ μετακίνηση τῶν ἀνθρώπων καὶ ἀναπτύσσεται ἡ τεχνολογία καὶ ὁ πολιτισμὸς εὐκολότερα, ἀφοῦ ὁ καθένας μπορεῖ νὰ γίνει κοινωνὸς γνώσεων καὶ ἀνακαλύψεων ἀνὰ τὸν κόσμο.
Τὰ μειονεκτήματα τῆς παγκοσμιοποίησης εἶναι ὅτι πολλὲς χῶρες ἀναγκάζονται νὰ χάσουν τὴν ἐθνική τους ταυτότητα, νὰ «προσαρμόσουν» τὴν ἱστορία τους ὥστε νὰ μὴ γίνεται ἀναφορὲς σὲ πολέμους καὶ λάθη τοῦ παρελθόντος καὶ τέλος νὰ μαζοποιηθοῦν καὶ μὲ τὸ πέρασμα τοῦ χρόνου νὰ χαθοῦν ἀπὸ τὸ προσκήνιο. Ἐπιπλέον ὅσον ἀφορᾶ στὸ θέμα τῆς θρησκείας πολλοὶ νεωτερισμοὶ καὶ συγκρητισμοὶ προσπαθοῦν νὰ σβήσουν ἀπὸ τὸ χάρτη τὶς παραδοσιακὲς θρησκεῖες καὶ νὰ ἐπιβάλλουν μία θρησκεία μὲ κοινὰ στοιχεῖα ἀπὸ τὶς παραδοσιακές. Σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο προβάλλει ἡ ἀντιπαράθεση μερικῶν ὀρθοδόξων. Ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανισμὸς θεωρεῖται ὄχι μία θρησκεία ποὺ εἶναι ἕνα ἀνθρώπινο κατασκεύασμα ἀλλὰ εἶναι ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο. Ὁ μόνος ἀληθινὸς Θεὸς εἶναι Ἕνας καὶ συγχρόνως Τριαδικός. Τὸ δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδας ὁ Θεὸς Λόγος ἐνανθρωπίστηκε μέσω ἀπὸ τὴ μήτρα τῆς Παρθένου Μαρίας. Ἔγινε τέλειος ἄνθρωπος παραμένοντας συγχρόνως τέλειος Θεός. Κατὰ συνέπεια οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ δὲν μποροῦν οὔτε νὰ συμπροσεύχονται μὲ ὀπαδοὺς ἄλλων θρησκειῶν, -ἀφοῦ γιὰ ἐκείνους καμμία ἄλλη θρησκεία δὲν εἶναι ἀληθινὴ- ἀλλὰ οὔτε μὲ αἱρετικούς τῆς ἴδιας τῆς θρησκείας τους. Οἱ ἀλλόθρησκοι πιστεύουν σὲ ψεύτικους Θεούς, σὲ εἴδωλα. Οἱ αἱρετικοὶ ἔχουν ἀποσχιστεῖ ἀπὸ τὴν ὀρθὴ πίστη, παρερμηνεύοντας ἕνα μέρος τῆς διδασκαλίας τῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Θεολογίας.
4. Ἡ Παγκοσμιοποίηση καὶ ὁ Οἰκουμενισμὸς ἀποτελοῦν ἀπειλὴ γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία;
Ὡς πρόγονος τῆς παγκοσμιοποιήσεως[1] μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ ἡ ἐποχὴ τοῦ Διαφωτισμοῦ. Αὐτὸς θεωρεῖται ὁ γεννήτωρ τῆς Παγκοσμιοποίησης ἀφοῦ κατὰ τὴν περίοδο ἐκείνη τοποθετεῖται ὅλο τὸ ἀξιακὸ οἰκοδόμημα ποὺ στηρίζει τὴ σημερινὴ Παγκοσμιοποίηση[2]. Ἡ τελευταία προσπαθεῖ ὄχι μόνο νὰ ἀπαλλάξει τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὴν ξενοφοβία καὶ νὰ βοηθήσει τὸν ἄνθρωπο νὰ σπάσει τὰ δεσμὰ τοῦ τοπικισμοῦ ποὺ ἔχει καὶ νὰ αἰσθάνεται πολίτης τοῦ κόσμου καὶ ὄχι μόνο μίας χώρας. Αὐτὸ διευκολύνει στὴν εὐκολότερη μετακίνηση τῶν ἀνθρώπων ἀπὸ τόπο σὲ τόπο, στὸ ἄνοιγμα τῶν ἀγορῶν ἀλλὰ καὶ στὴ διακίνηση ἰδεῶν, φιλοσοφιῶν καὶ πολιτιστικῶν ἀγαθῶν. Ὡς ἀντίβαρο στὰ πλεονεκτήματα αὐτὰ ἔχουμε τὴν «καταστροφὴ» τῆς ἐθνικῆς ταυτότητας τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῶν παραδόσεων, τῆς θρησκείας καὶ τοῦ πολιτισμοῦ μίας χώρας μὲ τὴν κυριαρχία τῆς μαζοποίησης ἢ τοῦ συγκρητισμοῦ. Ὁ καθηγητὴς Ἡρακλῆς Ρεράκης σημειώνει ὅτι «ὁ Διαφωτισμὸς καὶ ἡ Παγκοσμιοποίηση ἐγκρίνουν ὡς ἐπιτυχημένο τὸν ἄνθρωπο-«ἄτομο» ποὺ πιστεύει ὅτι ὁλοκληρώνεται ὡς ὕπαρξη, ἐὰν συνδέσει τὴ ζωή του μὲ ὅ,τι σημαίνει τὸ «ἐγώ»: τὴν ἰδιοτέλεια, τὴν ἄρνησή του νὰ κοινωνήσει μὲ τὸ συνάνθρωπο μέσω ἀγάπης, θυσίας καὶ αὐτοπροσφορᾶς. Ὁ Χριστιανισμός, ἀντίθετα, υἱοθετεῖ τὸν ἄνθρωπο-«πρόσωπο» ποὺ πιστεύει ὅτι ὁλοκληρώνεται μέσα ἀπὸ τὴν προσφορὰ καὶ τὴ θυσία γιὰ τοὺς ἄλλους, τὴν ἐπιθυμία του νὰ ζεῖ μὲ ἀγάπη συλλογικὰ καὶ ἑνωτικά, ὡς ὀργανικὸ μέλος τοῦ ἑνιαίου σώματος τῆς ἀνθρώπινης φύσης. Ἡ προσπάθεια πρὸς αὐτὴν τὴν κατεύθυνση εἶναι δύσκολη, ὅταν τὴν κάνει κανεὶς μόνος του. Γὶ΄ αὐτὸ πραγματοποιεῖται μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους, στὸ πλαίσιο μίας διαπροσωπικῆς ἀλληλοδράσης, ἀλλὰ καὶ σὲ διαρκῆ ἀναφορὰ πρὸς τὸν Θεὸ»[3].
Ὁ κίνδυνος τῆς μαζοποίησης εἶναι μεγάλος ὄχι μόνο γιὰ τὴ θρησκεία ἑνὸς λαοῦ ἀλλὰ καὶ κυρίως γιὰ τὴν ἴδια τὴν ὕπαρξή του. Ὁ ἱστορικὸς Θουκυδίδης ἐπεσήμανε ὅτι ὅταν ἕνας λαὸς ξεχάσει τὴν ἱστορία του –ἢ σήμερα τὴν ἀπαρνηθεῖ- τότε τὸ σίγουρο εἶναι ὅτι στὸ μέλλον θὰ χαθεῖ ἀπὸ τὸ προσκήνιο τῆς ἱστορίας καὶ θὰ ἐξαφανιστεῖ. Εὔκολα κάποιος θὰ μποροῦσε νὰ ἀποδείξει τὴν ὀρθότητα τῶν λόγων τοῦ Θουκυδίδη κάνοντας μία ἁπλὴ ἔρευνα μέσα στὶς σελίδες τῆς Παγκόσμιας Ἱστορίας.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη πολὺς λόγος γίνεται γιὰ τὸν Οἰκουμενισμὸ καὶ τοὺς κινδύνους ἢ μὴ ποὺ ἐλλοχεύει. Ὁ Οἰκουμενισμὸς θεωρεῖται ἀπὸ πολλοὺς ἡ παγκοσμιοποίηση τῆς θρησκείας. Μέσα στὰ πλαίσια τοῦ Οἰκουμενισμοῦ πολλοὶ θεωροῦν ὅτι ὅλες οἱ θρησκεῖες, οἱ «Ἐκκλησίες» καὶ τὰ διάφορα δόγματα κατέχουν ψήγματα τῆς ἀλήθειας καὶ προσπαθοῦν νὰ βροῦν κοινοὺς κώδικες ἐπικοινωνίας μεταξύ τους καὶ ἀποδοχῆς τῶν διδασκαλιῶν τῆς μίας μὲ τὴν ἄλλη. Οἱ σκληροπυρηνικοὶ ὑποστηρικτὲς τῆς Οἰκουμενικῆς κινήσεως τονίζουν ὅτι «ὁ χριστιανισμὸς σὲ ὅλες τὶς ἱστορικὲς παραλλαγὲς τού[1], στὸ πλαίσιο μίας πλουραλιστικῆς, δημοκρατικῆς κοινωνίας πολιτῶν, ὀφείλει νὰ συμβάλει θετικὰ στὸν πολιτισμό. Γιὰ νὰ τὸ ἐπιτύχει θὰ πρέπει νὰ ἀμφισβητήσει κριτικὰ τὶς διάφορες μορφὲς τοῦ αὐταρχισμοῦ, τοῦ γνωστικισμοῦ καὶ τοῦ φετιχισμοῦ, ποὺ εἶναι φορεῖς τῶν σχέσεων (ἀνὰ-)παραγωγῆς τῆς κυριαρχίας καὶ τῆς ἰδεολογίας (καὶ μέσα στὶς ἐκκλησίες), ἀλλὰ καὶ τὴν κουλτούρα τῆς ἐπιτρεπτικότητας τοῦ θεάματος καὶ τοῦ ἡδονισμοῦ (ἐργαλειοποίηση τῆς ζωῆς, ἀπόρριψη τῆς λειτουργίας τοῦ πατέρα, ἀπάρνηση τοῦ ἠθικοῦ Νόμου καὶ τῆς Ἀγάπης)»[4].
Στὸν ἀντίποδα τῆς παραπάνω ἀπόψεως θὰ παραθέσουμε τὴν ἄποψη τῶν ἐπικριτῶν τοῦ Οἰκουμενισμοῦ ὅτι στὴν Ὀρθοδοξία ὑπάρχει μόνο ἡ ἀλήθεια τοὺς Ἑνὸς καὶ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Κατὰ τὸν ἀείμνηστον Ἀρχιμ. Σπυρίδωνα Μπιλάλη: «Ὁ Οἰκουμενισμός, ἡ μεγαλύτερη αἵρεση τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνος, κηρύττουσα τὸν δογματικὸ καὶ θρησκευτικὸ συγκρητισμὸ καὶ τείνουσα εἰς ἐν εἶδος πανθρησκείας διὰ τῆς ἐξισώσεως τῶν χριστιανικῶν ὁμολογιῶν καὶ θρησκειῶν, ἀποτελεῖ τὴν πλέον θανάσιμο ἀπειλὴ διὰ τὴν Ὀρθοδοξία»[5].
Συνεπῶς θὰ ἀναρωτηθεῖ κάποιος, πρέπει ἀντιπρόσωποι τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας νὰ συμμετέχουν στὶς διάφορες Οἰκουμενικὲς διοργανώσεις, ὅπως συνέδρια καὶ διαλόγους ἢ πρέπει νὰ ἀποφεύγουν κάθε συζήτηση μὲ ὁποιονδήποτε αἱρετικό, σχισματικὸ ἢ ἀλλόθρησκο; Ἡ Ὀρθοδοξία κατέχει τὴν ἀλήθεια καὶ πρέπει νὰ τὴν παρουσιάζει ὅποτε οἱ συνθῆκες τὸ ἐπιτρέπουν. Ἄλλωστε σκοπὸς τῆς Ἐκκλησίας εἶναι νὰ γνωρίσει τὴν ἀλήθεια σὲ ὅλο τὸν κόσμο, «μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη» καὶ νὰ προσπαθήσει νὰ ἐπισημάνει τὰ λάθη στὰ ὁποῖα ἔχουν ὑποπέσει οἱ διάφορες χριστιανικὲς ὁμολογίες ἢ νὰ ἀντικρούσει τὰ ἐπιχειρήματα τῶν ἄλλων θρησκειῶν γιὰ τὸ ποιὸς εἶναι ὁ ἀληθινὸς Θεός. Ὅλα αὐτὰ πρέπει νὰ γίνουν μέσα σὲ κλίμα ἀγάπης καὶ ὄχι μισαλλοδοξίας, διαφυλάσσοντας τὴν ἀκεραιότητα τῆς οὐσίας τῆς Ὀρθοδοξίας.
Ἡ συμμετοχὴ τῶν Ὀρθοδόξων στὸ Παγκόσμιο Συμβούλιο τῶν Ἐκκλησιῶν πρέπει νὰ εἶναι προσεκτικὴ ὅσον ἀφορᾶ στὰ δόγματα καὶ τὴν προσπάθεια ἀλλοιώσεως τῆς ὀρθοδόξου Ἐκκλησιολογίας καὶ Θεολογίας ἀλλὰ νὰ δίνει ὁλόκληρο τὸ εἶναι της σὲ θέματα πρακτικοῦ ἐνδιαφέροντος ὅπως ἡ συνεργασία τῶν διαφόρων χριστιανικῶν κοινοτήτων γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση πανανθρώπινων κοινωνικῶν, ἠθικῶν καὶ ἄλλης ὑφῆς προβλημάτων (ἐκπαιδεύσεως, διεθνῶν σχέσεων, οἰκονομίας, ἐκβιομηχανισμοῦ κ.ο.κ.)[6].
Κατὰ συνέπεια οὔτε ἡ Παγκοσμιοποίηση οὔτε ὁ Οἰκουμενισμὸς ἀποτελοῦν ἀπὸ μόνα τους ἀπειλὴ γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία. Οἱ τρόποι χειρισμῶν τῶν Ὀρθοδόξων ἀπέναντι σὲ αὐτὰ βάζουν σὲ κίνδυνο τὴν Ἐκκλησία ἀπέναντι σὲ αὐτὲς τὶς παγκόσμιες τάσεις ἢ καταφέρνουν νὰ ἀνοίξουν τὴν Ἐκκλησία πρὸς τοὺς ἄλλους χωρίς, ὅμως νὰ προκαλέσουν τριγμοὺς στὸ οἰκοδόμημά της. Ἐξάλλου, ἀφοῦ κεφαλὴ τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας εἶναι ὁ Χριστὸς τίποτα δὲν μπορεῖ νὰ τὴν ἀπειλήσει καὶ «Πύλες Ἅδου οὐ κατισχύσουσιν».
Συνεχίζεται…
[1] «Ἡ ἔννοια παγκοσμιοποίηση (globalization, mondialisation) χρησιμοποιεῖται σήμερα εὐρύτατα γιά νά περιγράψει μία παγκόσμια, ἀρχικά περισσότερο ἤ κυρίως οἰκονομική διαδικασία σέ πλήρη ἐξέλιξη, ἡ ὁποία μετεξελίχθηκε ταχύτατα σέ ἕνα πλανητικό δυναμικό πολυδιάστατο φαινόμενο, σέ «ἕνα πολύπλοκο σύνολο διεργασιών» οἰκονομικῶν, πολιτισμικῶν, κοινωνικῶν, πολιτικῶν, τεχνολογικῶν, θρησκευτικῶν κ.ἄ. Ἡ παγκοσμιοποίηση ἀγγίζει ὅλες τίς διαστάσεις καί τίς πτυχές τῆς ζωῆς μας, ἀπό τήν προσωπική ζωή καί τήν καθημερινότητά μας μέχρι τίς παγκόσμιες ἐξελίξεις. Ἔτσι «ἀναμορφώνει βαθύτατα τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο ζοῦμε». Ὁ Giddens εἶναι σαφέστατος: «Ζοῦμε σ΄ ἕναν κόσμο καθημερινῶν μετασχηματισμῶν πού ἐπηρεάζουν ὅλες σχεδόν τίς πτυχές τῆς δράσης μας. Εἴτε γιά καλό εἴτε γιά κακό, ἔχουμε ριχτεῖ μέσα σέ μιά παγκόσμια τάξη πού κανένας δέν κατανοεῖ πλήρως, ἡ ὁποία ὅμως μᾶς ἐπηρεάζει ὅλους»», Κ. Δεληκωσταντῆ, «Ἡ Εκκλησία καί ἡ Παγκοσμιοποίηση», http://www.ec-patr.org/youth/delikonstandis.htm, (12 Ιουνίου 2007). Πρβλ. Α. Γκίντενς, Ὁ κόσμος τῶν ραγδαίων ἀλλαγῶν. Πῶς ἐπιδρᾶ ἡ παγκοσμιοποίηση στή ζωή μας, μτφρ. Κ.Δ. Γεώργα, ἐκδ. Μεταίχμιο, Ἀθήνα 2001, σ. 36.
[2] Ἡ. Ρεράκη, «Παγκοσμιοποίηση – Πολυπολιτισμικότητα – Διαφωτισμός -Χριστιανικός λόγος», http://thriskeftika.blogspot.gr/2012/02/blog-post_5656.html (2012)
[3] Αὐτόθι.
[4] Θ. Λίποβατς, B. Γεωργιάδου, «Θρησκεία, νεωτερικότητα, παγκοσμιοποίηση», http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26533&subid=2&pubid=17209 (2012).
[5] Σπ. Μπιλάλη, (ἀρχιμ.), Ὀρθοδοξία και Παπισμός, Α’, Ἀθῆναι 1969, σ. 377.
[6] «Τί εἶναι ὁ Οἰκουμενισμός;», http://www.impantokratoros.gr/ti_einai_oikounmenismos.el.aspx (2012)