Ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου
Ἱεροκήρυκος Ἱ. Μητροπόλεως
Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας
Α. ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ.
α. Ἀσκεῖ ἐπάνω σὲ ὅλους μας μία δυνατὴ γοητεία ἡ σκέψη πὼς εἴμαστε ἐλεύθεροι ἤ πὼς ἀγωνιζόμαστε νὰ κάνουμε τὸ πᾶν γιὰ νὰ εἴμαστε ἐλεύθεροι. Ἄν, ὅμως, σκεφθοῦμε κάπως βαθύτερα, θὰ δοῦμε πὼς ἀπὸ τὴ γέννησή μας ἀκόμη, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν ἀμέσως ἀρχομένη ψυχοσωματική μας ἐξέλιξη φέρουμε ἀκουσίως ἕνα πλῆθος ἀπὸ γενετικὲς καταβολὲς πού μᾶς προσδιορίζουν καὶ μᾶς περιορίζουν λίγο ἤ πολύ. Τὸ πρῶτο πράγμα ποὺ κληρονομοῦμε, κατὰ ἀδήριτο καὶ καθοριστικὸ νόμο τῆς φύσεως, εἶναι οἱ καρποί, τὰ ἀποτελέσματα τοῦ λεγόμενου προπαταρικοῦ ἁμαρτήματος δηλαδὴ ἡ ἀρρωστημένη ἀνθρώπινη φύση καὶ οἱ καρποὶ αὐτῆς τῆς ἀσθένειας. Ἐπίσης, κληρονομοῦμε καὶ ἄλλα πάθη καὶ ροπὲς μὲ ἀδιάβλητο χαρακτήρα, ὅπως εἶναι τὰ διάφορα ἔνστικτα αὐτοσυντηρήσεως, ἡ ἐρωτικὴ ἐπιθυμία κ.ἄ. Γιὰ παράδειγμα, νὰ ἀναφέρουμε αὐτὸ ποὺ λέει ὁ ἅγ. Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, πὼς τὶς σαρκικὲς κινήσεις καὶ ροπὲς μποροῦμε νὰ τὶς διακρίνουμε στὰ παιδιὰ «ὑπομαζίοις ἔτι οὔσι», δηλ. ὅταν ἀκόμη θηλάζουν. Τὶς φροϋδικὲς ἀνακαλύψεις οἱ ἅγιοι τὶς εἶχαν ἐντοπίσει καὶ γνωρίσει ἀπὸ πολὺ παλαιότερα.
β. Προσοχὴ ὅμως! Δὲν κληρονομοῦμε ἐπ᾽ οὐδενὶ κάποια ἐνοχή. Κληρονομοῦμε τὸ ἀσθενὲς σῶμα τοῦ Ἀδάμ, ὄχι ὅμως καὶ τὴν ἐνοχή του. Φέρουμε μόνον τὴν ἀσθένεια τῆς φύσεως ἀφοῦ ἡ φύση μας προέρχεται ἀπὸ τὴ φύση τῶν γεννητόρων μας. Καὶ γενικὰ ἰσχύει τὸ ὅτι δὲν μπορεῖ ἄλλος νὰ ἁμαρτάνει καὶ ἄλλος νὰ πληρώνει. Καὶ γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ τὸ φερόμενον ὡς ἀξίωμα: «Ἁμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα» πρέπει νὰ τὸ κατανοοῦμε μὲ αὐτὴν τὴν προοπτική. Τὰ παιδιὰ παιδεύονται ὄχι διότι πληρώνουν τὶς ἁμαρτίες τῶν γονέων τους, ἀλλὰ διότι οἱ καρποὶ τῆς ἀσθενείας ἤ τῆς ἁμαρτίας τῶν γονέων κληρονομοῦνται ἀπὸ τὰ παιδιὰ διὰ τῆς φύσεως ἤ τῆς ἕξεως (συνηθείας).
γ. Διὰ τῆς ἕξεως δηλαδὴ τῆς συνήθειας ἀποκτοῦμε ἰδιώματα λόγῳ τοῦ τρόπου ζωῆς τῶν γονέων ( καὶ γενικά τοῦ περιβάλλοντος) ποὺ ἐπιδρᾶ ἰσχυρῶς ἐπάνω μας. Ἡ ἐπίδραση αὐτὴ εἶναι τόσο καταλυτικὴ ποὺ στὴν Ἁγία Γραφὴ ἀποδίδεται μὲ τὴν ἑξῆς παρομοίωση: «Εἰ ἀλλάξεται Αἰθίοψ τὸ δέρμα αὐτοῦ καὶ πάρδαλις τὰ ποικίλματα αὐτῆς, καὶ ὑμεῖς δυνήσεσθε εὖ ποιῆσαι μεμαθηκότες τὰ κακά» (Ἰερεμ. ιγ, 23). Ἡ ἐπίδραση τοῦ περιβάλλοντος (μεμαθηκότες) μπορεῖ νὰ ἀποβεῖ τόσο ἰσχυρὴ ὅσο καὶ τῆς φύσεως. Εἶναι αὐτὸ ποὺ λέει ὁ Μ. Βασίλειος, ὅτι τὰ πάθη μέσα μας ἀποκτοῦν δύναμη δευτέρας φύσεως δηλ. μᾶς γίνονται σὰν δεύτερη φύση. Ὁ Ἀρχιμ. Σωφρόνιος Σαχάρωφ λέει πὼς οἱ γονεῖς γεννοῦν τέκνα ἀναλόγως μὲ τὸν αὐτοπροσδιορισμό τους, ἐὰν δηλ. εἶναι μόνον σάρκες, θὰ γεννοῦν τέκνα μόνον κατὰ σάρκα, ἂν ζοῦν κατὰ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, θὰ γεννοῦν παιδιὰ μὲ τὸ Πνεῦμα Θεοῦ. Τονίζει πώς, ἐπειδὴ οἱ γονεῖς τῆς ἐποχῆς μας ἔχασαν τὴν ὑψηλὴ συνείδηση τῆς ἀποστολῆς τους, «ἄρχισαν νὰ γεννοῦν προπαντὸς κατὰ σάρκα». Γι ᾽ αὐτὸ τὸ λόγο «τὰ παιδιά μας ἔγιναν ἀνίκανα γιὰ τὴν πίστη». Ἐμεῖς μὲ ἀβασάνιστη εὐκολία ἐντοπίζουμε τὴν αἰτία τῆς σημερινῆς γενικῆς ἀπιστίας καὶ ἀποστασίας πάντοτε σὲ σκοτεινὲς δυνάμεις καὶ σὲ ἄθεα συστήματα. Ἴσως, ὅμως, θὰ ἔπρεπε ὀρθότερα νὰ ἐξηγήσουμε τὴν κατάσταση μὲ τὸ πρίσμα τῆς παραπάνω σκέψεως τοῦ Ἀρχιμ. Σωφρονίου. Δημιουργήσαμε σαρκικὸ περιβάλλον καὶ τρόπο ζωῆς. Γίναμε σάρκες καὶ γεννοῦμε σάρκες.
Β. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ.
α. Ὁ Μέγας Βασίλειος ἐξηγεῖ τὴν κατάσταση κάποιου ποὺ ἁμαρτάνει πέφτοντας στὴν ἀνηθικότητα μὲ τὴν ἑξῆς θέση: «πονηροῖς ἤθεσι τὸ ἐξ ἀρχῆς ἐντεθραμμένος· καὶ γὰρ ὑπὸ γονέων ἀσελγῶν εἰς τὸν βίον παρήχθη, καὶ συνανεστράφη τῇ περὶ τὰ φαῦλα συνηθεῖᾳ, μέθαις καὶ κώμοις καὶ αἰσχροῖς διηγήμασιν» (Εἰς τὸν Ζ Ψαλμόν, Ε.Π.Ε. 5, 54). Τὸ πρῶτο ποὺ γεννᾶ μέσα μας ἔντονες ἀρνητικὲς ροπὲς εἶναι, ὅταν γεννιόμαστε ἀπὸ ἀσελγῶν γονέων καὶ στὴ συνέχεια, ὅταν μεγαλώνουμε ἀρρωστημένα, τὰ περὶ τὰ φαῦλα συνηθεῖᾳ δηλ. μὲ φαῦλες συνήθειες.
β. Τὴν ἰδιοσυγκρασία μας, λοιπόν, δηλ. τὸν ἰδιαίτερο τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἐκδηλώνει ὁ καθένας μας τὸν ψυχικό του κόσμο, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν κληρονομικότητα, γιὰ τὴν ὁποία ἔγινε λόγος παραπάνω, βασικὰ τὴν διαμορφώνουν ὡς δεδομένα τοῦ περιβάλλοντος: πρῶτον ἡ οἰκογένεια, ἀφοῦ ὅλοι ἀντιλαμβανόμαστε τὶς οἰκογενειακὲς ἐπιρροὲς στὸν ψυχισμό μας. Δεύτερον ἡ κοινωνία, μία καὶ σὲ εὐρύτερο ἐπίπεδο τὰ ἴδια ἰσχύουν καὶ γιὰ τὴν κοινωνία ὅπου ἐξελισσόμαστε. Τρίτον ἡ παιδεία καὶ ἡ ἐκπαίδευση: ποὺ παίζουν παρὰ πολὺ σημαντικὸ ρόλο στὴ διαμόρφωσή μας. Τέταρτον ἡ ἐθνικότητα δηλ. ἡ ἐθνική, πολιτιστική, καὶ θρησκευτικὴ παράδοση μέσα στὴν ὁποία κινούμαστε. Τέλος, ἀκόμη καὶ ἡ φυσιολογία καὶ μετεωρολογία ἐπηρεάζουν τὸν ψυχισμό μας δηλ. τὰ ἄγρια, ψυχρά, θερμὰ κλίματα κ.ο.κ.
γ. Οἱ παραπάνω παράγοντες, καὶ πολλοὶ ἄλλοι δευτερεύοντες, δημιουργοῦν διάφορα περικαλύμματα ποὺ ἐπενδύουν τὸν πυρήνα τῆς προσωπικότητος τοῦ καθενός μας, τὸν κατ᾽ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ πλασθέντα ἄνθρωπο, καὶ ἄλλοτε τὸν παραμορφώνουν οἰκτρὰ ἐνῷ ἄλλοτε τοῦ χαρίζουν μία ἰδιαίτερη καὶ ἀνεπανάληπτη ὀμορφιά. Ὅλοι εἴμαστε εἰκόνες τῆς ἀρρήτου δόξης τοῦ Θεοῦ (αὐτὸς εἶναι ὁ πυρήνας μας), «εἰ καὶ στίγματα φέρομεν πταισμάτων», ἂν καὶ φέρουμε πάνω μας ρυπαρὲς ἐπενδύσεις τῆς φθορᾶς καὶ τῶν παθῶν. Ἄν, βεβαίως, μὲ καλὲς γενετικὲς καταβολὲς καὶ ἐπιρροὲς τοῦ περιβάλλοντος βοηθηθοῦμε, δημιουργοῦμε καλύτερες προϋποθέσεις «ἵνα τὸ φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσηται ἀφθαρσίαν καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσηται ἀθανασίαν» ἀσφαλῶς κατὰ τὴν μετὰ τὴν κρίση δωρεὰ τοῦ Θεοῦ.
Γ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ Η ΧΑΡΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ.
α. Ἡ ἐκτίμηση τῶν παραγόντων ποὺ διαμορφώνουν τὸ πρόσωπό μας, τὴν προσωπικότητά μας, ὅπως συνήθως λέμε, γίνεται μὲ διαφορετικὸ τρόπο ἀπό: ἀνθρωπολόγους, φιλοσόφους, ψυχολόγους, θεολόγους κλπ. Ἔτσι ἔχουμε μονομέρειες καὶ ἀπολυτοποιήσεις. Κάποιοι ὑποστηρίζουν τὴν ἀποκλειστικὴ ἐπίδραση τοῦ περιβάλλοντος στὸν ἄνθρωπο καὶ παραθεωροῦν τὴ σπουδαιότητα τῶν γενετικῶν καταβολῶν καὶ τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου. Ἄλλοι θεωροῦν προσδιοριστικὲς μονάχα τὶς κληρονομικὲς καταβολὲς καὶ λησμονοῦν τὶς ἐπιδράσεις τοῦ περιβάλλοντος καὶ τὴν ἐλεύθερη διάθεση τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ ἄλλοι, τέλος, νομίζουν πὼς ἡ ἐλεύθερη ἐπιλογὴ τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τὸ πᾶν, ποὺ ἐκμηδενίζει τὴν κληρονομικότητα καὶ τὸ περιβάλλον. Ἡ ἀλήθεια, ὅμως, βρίσκεται μᾶλλον στὸ συνδυασμὸ τῶν τριῶν αὐτῶν παραγόντων.
β. «Καὶ ἔτι καθ’ ὑπερβολὴν ὁδὸν ὑμῖν δείκνυμι»: Θὰ πρέπει μὲ ὥριμη χρήση τῆς ἐλευθερίας μας νὰ προσκαλέσουμε τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ γιὰ νὰ θεραπεύσει τὶς ἀρνητικὲς κληρονομικὲς – γενετικὲς καταβολὲς καὶ τὶς κακὲς ἐπιρροὲς τοῦ περιβάλλοντος καὶ νὰ φωτίσει τὸ βάθος τῆς ὑπάρξεώς μας μὲ τὸ φῶς τῆς Θεογνωσίας. Ἔτσι θὰ ἀνακαινισθοῦμε. Λέει ὁ μακαριστὸς Γέρων Παΐσιος: «Ὁ κάθε ἄνθρωπος ἔχει κληρονομικὲς καταβολὲς καλὲς καὶ κακές. Πρέπει νὰ ἀγωνισθεῖ νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ τὰ ἐλαττώματά του καὶ νὰ καλλιεργήσει τὰ καλὰ ποὺ ἔχει, γιὰ νὰ γίνει μία ἀληθινή, χαριτωμένη εἰκόνα τοῦ Θεοῦ…Οἱ κακὲς κληρονομικὲς καταβολὲς δὲν εἶναι ἐμπόδιο γιὰ τὴν πνευματικὴ πρόοδο. Γιατί, ὅταν ἀγωνίζεται κανείς, ἔστω καὶ λίγο ἀλλὰ μὲ πολὺ φιλότιμο, τότε κινεῖται στὸν πνευματικὸ χῶρο, στὸ θαῦμα, καὶ ὅλα τὰ ἄσχημα καὶ κληρονομικὰ τὰ διαλύει ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ».
γ. Ἕνας μύθος τῆς Ἀνατολῆς λέει πὼς κάποτε ἕνας σκορπιὸς ἤθελε νὰ περάσει στὴν ἀπέναντι ὄχθη ἑνὸς ποταμοῦ. Βρῆκε ἕνα βάτραχο καὶ τοῦ ζήτησε νὰ τὸν περάσει ἀπέναντι πάνω στὴν πλάτη του. Ὁ βάτραχος ἀρνήθηκε δικαιολογούμενος πὼς φοβόταν μήπως ὁ σκορπιὸς τὸν τσιμπήσει καθὼς θὰ τὸν κουβαλοῦσε στὴν πλάτη του. Ὁ σκορπιὸς ἀντέτεινε πὼς ἀποκλείεται νὰ τὸ κάνει αὐτό, διότι ἔτσι θὰ πνίγονταν καὶ οἱ δυὸ μαζί. Πείσθηκε ὁ βάτραχος. Στὴ μέση, ὅμως, τοῦ ποταμοῦ ὁ σκορπιὸς τὸν τσίμπησε. Προτοῦ πεθάνουν μαζί, ὁ ἕνας ἀπὸ τὸ τσίμπημα καὶ ὁ ἄλλος ἀπὸ πνιγμό, ὁ βάτραχος ρώτησε τὸν σκορπιό: «μὰ γιατὶ τὸ ἔκανες αὐτό;» Καὶ ὁ σκορπιὸς ἀπάντησε: «δὲν μποροῦσα νὰ κάνω ἀλλιῶς, διότι εἶμαι σκορπιός». Πολλοὶ ἀπό ἐμᾶς εἴμαστε σκορπιοί, εἴτε γιατί γεννηθήκαμε σκορπιοὶ εἴτε διότι ἔτσι μᾶς διεμόρφωσε τὸ περιβάλλον μας, καὶ κάποιες στιγμὲς τὸ καταλαβαίνουμε (μᾶς δίνει ὁ Θεὸς τέτοιες εὐκαιρίες). Τότε πρέπει νὰ παρακαλέσουμε Αὐτὸν ποὺ μόνον μπορεῖ νὰ μᾶς βοηθήσει νὰ μετατρέψουμε τὴν ὕπαρξή μας, ἀπὸ σκορπιοὶ ποὺ φονεύουμε καὶ ἐν ταυτῷ φονευόμαστε, νὰ μετατραποῦμε σὲ ἀνθρώπους ἐλεύθερους ἀπὸ τὰ πάθη τὰ φυσικὰ ἤ τὰ ἐπίκτητα καὶ τότε νὰ μποροῦμε ἐλεύθερα μόνο νὰ ἀγαποῦμε γιὰ νὰ κατασταθοῦμε εἰκόνες γνήσιες καὶ πρόσωπα ὅμοια μὲ τὸν Χριστό.
*ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ‘Ἐρῶ’ , Θ΄ ΤΕΥΧΟΣ, ΙΑΝ.-ΜΑΡΤ. 2012